|
|
|
|
|
Zer dira? | Nola izendatzen dira?
| Formula ematen badigute
| Izena ematen badigute |
Adibideak
| IUPACen Nomenklatura sistematikoa
| Ariketak
|
|
|
|
Sarrera |
|
Alejandro Voltak pila elektrikoa aurkitu zuenean, XIX. mendean elektrizitatea jakingura soilik izatetik zientzia eta teknologiaren kezka garrantzitsua izatera pasatu zen. Pilek energia elektrikoa ekoizteko iturri bezala metal desberdinen barne propietateak erabiltzen dituzte. Berunezko bateriak birkargatu egin daitezke eta elektrolito modura azido sulfurikoa erabiltzen
dute.
|
|
|
|
Bateria elektrikoa- Unibertso Mekanikoa
|
|
|
Zer dira? |
|
Oxazidoak edo oxoazidoak deitzen dira eta formula orokorra
HaXbOc dute.
HaXbOc
Normalean X ez-metala da, baina batzuetan ,
Cr+6, Mn+6 edo Mn+7 bezala, oxidazio-zenbaki altua duen trantsiziozko metala ere izan daiteke.
|
|
|
Nola izendatzen dira?
|
|
Hau da, konposatu motetan antzinako nomenklaturak oraindik jarraitzen duen bakarra. IUPAC-ek oraindik gutxi zabalduta dagoen nomenklatura berri bat proposatzen du , zeren eta IUPAC-ek proposatzen duen bezala, adibidez ohiko erabilera duen konposatua den azido sulfurikoa esan ordez, dihidrogeno (tetraoxidosulfatoa) esaten ohitzea nahikoa kostatzen da. Beraz konposatu hauetan nomenklatura tradizionala baliagarritzat hartzen
du.
Nomenklatura tradizionala.
Konposatu mota hauek formulatzen ikasteko ez-metalek erabil ditzaketeen oxidazio-zenbakiak ezagutu behar dira. Hauek ondokoak dira
| Halogenoak
|
+1,
+3, +5, +7
|
| Kalkogenoak
|
+4,
+6
|
| N-ren taldea
|
+3,
+5
|
| C-ren taldea
|
+4
|
Azidoaren formula ematen badigute ,X (+n), elementu zentralaren oxidazio-zenbakia deduzitu behar dugu, dituen oxigeno-kopuruaren bikoitza eta hidrogeno-kopuruaren arteko kenduraren berdina izango da. Atomo zentraletik atomo batzuk badaude, emaitza zenbaki horrekin zatituko dugu.
Elementu batek oxidazio-zenbaki bat baino gehiago erabiltzeko aukera badu aurrizki eta atzizki jakin batzuk erabiltzen dira. (Ikasi behar ditugun
kasuetan) Elementu batek dituen oxidazio-zenbaki posibleen kopuru handiena lau denez, kasu hauek aipatuko ditugu.
BAXUENA den oxidazio-zenbakia adierazteko elementu zentralaren izenari
HIPO- aurrizkia aurrejartzen zaio (grekotik hypo, txikiena) eta izenaren ondoren
-OSO atzizkia.
BAXUA den oxidazio-zenbakia adierazteko elementu zentralari
-OSO atzizkia eransten zaio.
ALTUA den oxidazio-zenbakia adierazteko elementu zentralari
-IKO atzizkia eransten zaio.
ALTUENA den oxidazio-zenbakia adierazteko PER- aurrizkia (grekotik per, altuena) eta
-IKO atzizkia eransten da.
| Oxidazio-zenbakia
|
Azidoa
|
Altuena
Altua
Baxua
Baxuena
|
per-
-iko
-iko
-oso
hipo-
-oso
|
Ezagutu behar ditugun beste aurrizki batzuk
meta- eta orto- dira: azido batzuetan, hidrogeno eta oxigeno kopuruak desberdinak izanik bi modu ezagutzen dira, desberdintasun hau
H2O ur molekula kopuruan dagoela ematen du. Adibidez, bi azido periodiko ditugu:
HIO4 eta H5IO6, azken honek lehenengoak baino bi molekula ur gehiago izango lituzkeen itxura du.
Meta- aurrizkia uretan eduki txikiena duen azidoa adierazteko eta orto- aurrizkia uretan eduki handiena duen azidoa adierazteko erabiltzen dira.
HIO4 azido metaperiodikoa eta H5IO6 azido ortoperiodikoa dira.
|
|
|
|
Formula ematen badigute |
|
Formulan: atomo zentralaren oxidazio-zenbakia deduzitzen dugu, ikusi genuen bezala oxigeno-kopuruaren bikoitza eta hidrogeno-kopuruaren arteko kendura da, eta (altuena, altua, baxua, edo baxuena) izatearen arabera dagokion aurrizkia (per- -iko, -iko , -oso, edo hipo- -oso).
|
|
|
|
Izena ematen badigute
|
|
Izenean: aurrizkien eta atzizkien bidez elementu zentralaren oxidazio-zenbakia deduzitzen dugu. Hidrogenoaren oxidazio-zenbakia +1 da eta oxigenoarena -2. Ondoren, oxigenoen kargek egiten duten ekarpena , hidrogenoek eta elementu zentralak egiten dutenaren berdina eta kontrakoa izateko koefiziente batzuk bilatzen ditugu.
|
|
|
|
Adibideak |
|
Oxazido arruntenak dira:
HALOGENOAK: oxidazio-zenbakiak: +1, +3, +5,
+7. Cl, Br, I-ak oxazidoak ematen dituzte baina F-ak ez.
| Oxidazio-zenbakia (+1): HClO
|
Azido hipoklorosoa |
| Oxidazio-zenbakia (+3):
HClO2
|
Azido klorosoa |
| Oxidazio-zenbakia (+5):
HClO3 |
Azido klorikoa |
| Oxidazio-zenbakia (+7):
HClO7
|
Azido perklorikoa |
Iodoaren (I) +3 oxidazio-zenbakiari dagokion oxazidoak ez du benetako izaterik eta bere deribaturik ere ez da ezagutzen.
KALKOGENOAK: oxidazio-zenbakia:
+4, +6. S, Se, Te-ren oxazidoak ikasiko ditugu.
| Oxidazio-zenbakia (+4): H2SO3
|
Azido sulfurosoa |
| Oxidazio-zenbakia (+6): H2SO4
|
Azido sulfurikoa |
NITROGENOIDEAK: oxidazio-zenbakiak:
+3, +5. N, P, As-ren oxazidoak ikasiko ditugu.
| Oxidazio-zenbakia (+3): HNO2 |
Azido nitrosoa |
| Oxidazio-zenbakia (+5): HNO3 |
Azido nitrikoa |
| N+1-rena ere ezagutzen da:H2N2O2 |
Azido hiponitrosoa |
Daramatzaten H kopurua 3 dela eta gogoratu beharra dago P eta As-ren oxazidoak N-ren desberdinak direla. Meta- azidoak ezagutzen ez direnez bi hidrogeno gehiagoko azido hauei
orto- azidoak deitzen zaie, nahiz eta aurrizki hori asko ez erabili.
| Oxidazio-zenbakia (+3): H3PO3
|
Azido fosfonikoa, fosforosoa edo ortofosfonikoa |
| Oxidazio-zenbakia (+5): H3PO4 |
Azido fosforikoa edo ortofosforikoa |
KARBONOA ETA
SILIZIOA: oxidazio-zenbakia: +4
| Oxidazio-zenbakia (+4): H2CO3 |
Azido karbonikoa |
| Oxidazio-zenbakia (+4): (H2SiO3)n |
Azido metasilizikoak |
| Oxidazio-zenbakia (+4): H4SiO4 |
Azido ortosilizikoa |
KROMOA ETA
MANGANESOA: Ez-metalak bakarrik ez dituzte azidoak eratzen baizik eta trantsiziozko metal askok era bai, adibidez Cr eta Mn-k
| Oxidazio-zenbakia (+6): H2CrO4 |
Azido kromikoa |
| Oxidazio-zenbakia (+6): H2Cr2O7 |
Azido dikromikoa |
| Oxidazio-zenbakia (+6): H2MnO4 |
Azido manganikoa |
| Oxidazio-zenbakia (+7): HMnO4 |
Azido permanganikoa |
|
|
|
|
IUPACen Nomenklatura sistematikoa
|
|
Gogoratu nomenklatura sistematikoaren helburua izenean konposatuaren konposizioa islatzea dela, eta gaur egun gehiago eskatzen da, konposatuaren egitura-konposizioa ere islatzea. Horrela, goian ikasitako tradizionala baliokotzat onartzeaz gain, IUPACek 2005-ko arauetan bi nomenklatura proposatzen ditu, bata adizio nomenklatura eta bestea hidrogeno nomenklatura.
Adizio nomenklatura azidoen egituran oinarritzen da, atomo zentralari bakarrik lotuta dauden oxigenoak
(oxido) eta hidrogeno azidoei lotuta dauden oxigenoak (hidroxido) era desberdinean izendatuz. Hitz hauek dagokion di-, tri-, tetra-, e.a. aurrizkiekin laguntzen dira eta orden alfabetikoan izendatzen dira atomo zentralaren izenarekin
jarraituz.
Aurrizkia-hidroxido-aurrizkia-oxido-ELEMENTU ZENTRALA
azidoaren hidrogenoak di-, tri-, tetra-, e.a. aurrizkiarekin izendatzean oinarritzen da, jarraian, parentesi artean eta “hidrogeno” hitzari lotuta, anioiaren adizio izena “-ato”-n
bukatuz.
Aurrizkia-hidrogeno(aurrizkia-oxido-ELEMENTU
ZENTRALA-ato)
| Formula |
Egitura F. |
Adizio nomenklatura
|
Hidrogeno nomenklatura
|
| HClO |
Cl(OH) |
Hidroxidokloroa |
Hidrogeno(oxidokloratoa) |
| HClO2 |
ClO(OH) |
Hidroxidooxidokloroa |
Hidrogeno(dioxidokloratoa) |
| HClO3 |
ClO2(OH) |
Hidroxidodioxidokloroa |
Hidrogeno(trioxidokloratoa) |
| HClO4 |
ClO3(OH) |
Hidroxidotrioxidokloroa |
Hidrogeno(tetraoxidokloratoa) |
| H2SO3 |
SO(OH)2 |
Dihidroxidooxidosufrea |
Dihidrogeno(trioxidosulfatoa) |
| H2SO4 |
SO2(OH)2 |
Dihidroxidodioxidosufrea |
Dihidrogeno(tetraoxidosulfatoa) |
| HNO2 |
NO(OH) |
Hidroxidooxidonitrogenoa |
Hidrogeno(dioxidonitratoa) |
| HNO3 |
NO2(OH) |
Hidroxidodioxidonitrogenoa |
Hidrogeno(trioxidonitratoa) |
| H3PO3 |
P(OH)3 |
Trihidroxidofosforoa |
Trihidrogeno(trioxidofosfatoa) |
| H3PO4 |
PO(OH)3 |
Trihidroxidooxidofosforoa |
Trihidrogeno(tetraoxidofosfatoa) |
| H2CO3 |
CO(OH)2 |
Dihidroxidooxidokarbonoa |
Dihidrogeno(trioxidokarbonatoa) |
| H4SiO4 |
Si(OH)4 |
Tetrahidroxidosilizioa |
Tetrahidrogeno(tetraoxidosilikatoa) |
| H2CrO4 |
CrO2(OH)2 |
Dihidroxidodioxidokromoa |
Dihidrogeno(tetraoxidokromatoa) |
| H2Cr2O7 |
(HO)Cr(O)2OCr(O)2(OH) |
μ-oxidobis(hidroxidodioxidokromoa)* |
dihidrogeno(heptaoxidodikromatoa) |
| H2MnO4 |
MnO2(OH)2 |
Dihidroxidodioxidomanganesoa |
Dihidrogeno(tetraoxidomanganatoa) |
| HMnO4 |
MnO3(OH) |
Hidroxidotrioxidomanganesoa |
Hidrogeno(tetraoxidomanganatoa) |
|
* Ariketetan, baina bakarrik teklatuaren beharragatik, “μ” letra grekoaren ordez ”m” letra erabiliko da. |
|
|
|
|
Ariketak
|
|
Formulak atalean sustantzia horien izenak idazteko ariketa bat daukazu. Erantzunak egiazta ditzakezu, baita ariketaren emaitza ikusi ere.
Izenak atalean sustantzia horien formulak idazteko ariketa bat daukazu. Erantzunak egiazta ditzakezu, baita ariketaren emaitza ikusi ere. Formulak azpiindizerik gabe idatzi behar dituzu. Adibidez, ura = H2O.
       
|
|
